Στάσεις για την Μετανάστευση, 31 Ιανουαρίου 2024

Αποτελέσματα Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας, Γύρος 10 (2022)

Στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια για την αρμονική συμβίωση μεταξύ των διαφόρων πολιτισμικών ομάδων, αφού αφενός επηρεάζουν αρνητικά τις σχέσεις μεταξύ μεταναστών και κατοίκων των χωρών υποδοχής, και αφετέρου τις πολιτικές τόσο της Ε.Ε. όσο και του εκάστοτε κράτους. Σήμερα, η ξενοφοβία μπορεί μεν να μην έχει εξασθενίσει, ωστόσο διαθέτουμε τα κατάλληλα εργαλεία για να την αναγνωρίσουμε και άρα να τη διαχειριστούμε. Ως ένα τέτοιο αξιόπιστο εργαλείο μπορούμε να δούμε και την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα, η οποία αποτελεί τη σοβαρότερη ερευνητική υποδομή της ΕΕ για συλλογή δεδομένων που αφορούν κοινωνικά ζητήματα. Η έρευνα πραγματοποιείται κάθε δυο χρόνια σε πάνω από 30 ευρωπαϊκές χώρες και, συνεπώς, δεν επιτρέπει μόνο τη διαπίστωση της υπάρχουσας κατάστασης σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά και διαχρονικές συγκρίσεις για εντοπισμό αλλαγών μέσα στον χρόνο, στην ίδια χώρα αλλά και συγκρίσεις κάθε χώρας με όλες τις υπόλοιπες.

Από την πιο πρόσφατη συλλογή δεδομένων στην Κύπρο, όταν οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν αν θα πρέπει να επιτρέπεται η μετανάστευση στην Κύπρο ατόμων ίδιας εθνοτικής καταγωγής, όπως είναι η πλειοψηφία των κατοίκων του νησιού, το 58% συμφώνησε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ωστόσο, η πλειοψηφική αυτή συμφωνία μετατρεπόταν σε άρνηση όταν η ερώτηση έκανε λόγο για άτομα είτε διαφορετικής καταγωγής ή που έρχονται από φτωχότερες μη-ευρωπαϊκές χώρες. Το 65% διαφωνεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό με τη μετανάστευση ατόμων διαφορετικής εθνότητας, ποσοστό που φτάνει τα 66% όταν πρόκειται για άτομα από φτωχότερες χώρες εκτός της Ευρώπης.

Εικόνα 1. Αντίθεση με την μετανάστευση ατόμων ίδιας εθνοτικής καταγωγής, διαφορετικής εθνοτικής καταγωγής και ατόμων από φτωχότερες χώρες εκτός της Ε.Ε.

Η παραπάνω «αντίθεση» μεταξύ των στάσεων απέναντι στη μετανάστευση ατόμων ίδιας και διαφορετικής εθνοτικής καταγωγής υποδηλώνει την ύπαρξη ισχυρών ξενοφοβικών στάσεων στην Κύπρο: από τη μία εκδηλώνεται μια ήπια συμφωνία προς τη μετανάστευση ατόμων ίδιας εθνότητας με αυτήν της πλειοψηφίας των κατοίκων του νησιού. Από την άλλη, όμως, για άτομα που θα χαρακτηρίζονταν «ξένα» (διαφορετική εθνικότητα) η συμφωνία μετατρέπεται σε άρνηση.

Με τη στάση της αυτή, η Κύπρος συγκαταλέγεται μέσα στις 10 πιο ξενοφοβικές χώρες που έλαβαν μέρος στην ΕΚΕ (από τις 31 συνολικά). Έτσι, οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι στην πλειοψηφία τους, φαίνεται να διαφέρουν σημαντικά από τη γενικότερη στάση στην Ευρώπη, καθώς στην Κύπρο σημειώνονται πιο αρνητικές στάσεις από ότι στην Ευρώπη κατά μέσο όρο. Επιπλέον, οι στάσεις προς τη μετανάστευση φαίνεται να αφήνουν, ως έναν βαθμό, ένα γεωγραφικό αποτύπωμα με τις Βόρειες και Δυτικές χώρες να αξιολογούν κατά μέσο όρο πιο θετικά τη μετανάστευση.

Το 44% των συμμετεχόντων δήλωσε πως πιστεύει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ότι η μετανάστευση κάνει κακό στην οικονομία. Παρομοίως, το 49% πιστεύει ότι κάνει επίσης κακό και στην πολιτιστική ζωή της Κύπρου. Μάλιστα, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (48%) δηλώνει πως με την άφιξη ατόμων από άλλες χώρες η Κύπρος γίνεται ένα χειρότερο μέρος για να ζει κανείς.

Εικόνα 2. Αντιλήψεις σχετικά με την θετική ή αρνητική επίδραση της μετανάστευσης στην οικονομία, την πολιτιστική ζωή και την Κύπρο γενικά.

Οι παραπάνω απαντήσεις φανερώνουν την επικράτηση ενός αισθήματος απειλής και συγκεκριμένα, ρεαλιστικής και συμβολικής απειλής. Με λίγα λόγια, οι ρεαλιστικές απειλές (η λέξη ‘ρεαλιστική’ δεν δηλώνει την ύπαρξη πραγματικών απειλών και αφορά μόνο την υποκειμενική αντίληψη του ατόμου) έχουν να κάνουν με τον φόβο που αφορά φυσικούς κινδύνους, για παράδειγμα κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου, για την υγεία του ή, στην προκειμένη περίπτωση, για την οικονομική του ευημερία. Παρομοίως, οι συμβολικές απειλές αφορούν το αίσθημα κινδύνου που μπορεί να προκύψει μέσα από τη σύγκρουση της κοσμοθεωρίας ενός ατόμου ή μιας ομάδας με μια άλλη «ξένη» αντίληψη των πραγμάτων. Τέτοιες απειλές αφορούν τη θρησκεία, τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα, και την παράδοση.

Στην ΕΚΕ παρατηρείται επιδείνωση των στάσεων προς τη μετανάστευση μεταξύ των ετών 2018-2020 σε συγκεκριμένα ερωτήματα, πράγμα που φαίνεται να οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη ισχυρών συμβολικών απειλών. Ενδεχομένως να παρατηρείται μια επικεντρωμένη επιδείνωση στην υποκατηγορία των αιτητών ασύλου από τρίτες χώρες, οι οποίοι αποτέλεσαν σε αυτή την περίοδο και τον κύριο στόχο ξενοφοβικών ΜΜΕ αλλά και επίσημου πολιτικού ξενοφοβικού λόγου ασφαλειοποίησης από την πλευρά κυβερνητικών αξιωματούχων. Σχετικά με αυτό το θέμα, μπορείτε να βρείτε εδώ περισσότερες πληροφορίες σε έρευνά μας εκ μέρους του UNHCR (2022).

Παρόλα αυτά, στην Κύπρο παρατηρείται μείωση της αντίθεσης με τη γενική ιδέα της μετανάστευσης διαχρονικά. Συγκεκριμένα, στον Γύρο 10 οι στάσεις προς τη μετανάστευση εμφανίζουν σημάδια σταδιακής βελτίωσης έπειτα από το 2012, όπου καταγράφηκαν και οι πιο αρνητικές στάσεις ίσως λόγω των υψηλών ρεαλιστικών απειλών που επικρατούσαν μέσα σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και μνημονίου. Η μη δραματική επιδείνωση των στάσεων προς τη μετανάστευση σε μια περίοδο συλλογής δεδομένων με έντονα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Κύπρο και ξενοφοβικό λόγο και από την επίσημη πλευρά της κυβέρνησης σε αυτή την περίοδο δείχνει γενικά να μετριάζεται από γενεαλογικές διαφορές όπου οι νεότερες γενιές φαίνονται να έχουν σημαντικά βελτιωμένες στάσεις προς τη μετανάστευση σε σχέση με την παλιότερη γενιά. Τα ευρήματα αυτά δεν προκαλούν εφησυχασμό, αποτελούν, όμως, μια δημιουργική βάση για παρεμβάσεις που σκοπό έχουν την ευαισθητοποίηση του κοινού και τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ γηγενούς και μεταναστευτικού πληθυσμού.

Τα αποτελέσματα της ΕΚΕ αναδεικνύουν τον ρόλο της πολιτείας στην καθιέρωση ενός Εθνικού Σχεδίου Ένταξης των μεταναστών. Ένα τέτοιο σχέδιο χρειάζεται να απευθύνεται με μια ολιστική ματιά στο ζήτημα της μετανάστευσης: από την ενσωμάτωση των μεταναστών και προσφύγων στην κοινωνία (σε αντίθεση με την περιθωριοποίηση τους σε κέντρα φιλοξενίας), την ανάπτυξη ενός συμπεριληπτικού προγράμματος εκπαίδευσης, την ένταξη των μεταναστών στην κυπριακή αγορά εργασίας και την επαφή με τον γηγενή πληθυσμό. Ένα τέτοιο κρατικό σχέδιο προϋποθέτει την απαραίτητη μετατόπιση από τις αναπαραστάσεις για τον Μετανάστη ως μια απειλή, σε μια πιο ανθρωπιστική αναπαράσταση που βλέπει τον μεταναστευτικό πληθυσμό ως μια ευκαιρία ανάπτυξης της Κύπρου κάτι που συμβαίνει όπως είδαμε από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνάς σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Για να διαβάσετε ολόκληρη την αναφορά αποτελεσμάτων σχετικά με τις Στάσεις για την Μετανάστευση πατήστε εδώ.

 Τα αποτελέσματα της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας για τον Γύρο 10, θα ανακοινώνονται σε θεματικές όπως φαίνεται παρακάτω:

• Στάσεις για την Μετανάστευση
• Εμπιστοσύνη στον άλλον και σε θεσμούς
• Πεποιθήσεις για τη Δημοκρατία και την Αυταρχικότητα
• Ανησυχία για τη Κλιματική Αλλαγή και πρόθεση δράσης
• Αντίληψη Ευρωπαϊκής ταυτότητας
• Αίσθημα Ασφάλειας
• Στάσεις για την LGBT+ κοινότητα
• Πολιτικό ενδιαφέρον και συμμετοχή
• Χρήση Internet, ΜΜΕ και Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
• Διαχείριση της πανδημίας Covid-19 και η μετά εποχή
• Θρησκεία και εκδήλωση θρησκευτικής συμπεριφοράς
• Ικανοποίηση από τη λειτουργία θεσμών (Εκπαίδευση, Υγεία) και από τη ζωή

Αν θέλετε λαμβάνετε ενημερώσεις και αναφορές σχετικά με τα αποτελέσματα της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας, μπορείτε να εγγραφθείτε στο newsletter του ΠΑΚΕΠΕ αποστέλλοντας e-mail στο [email protected].

Περισσότερες πληροφορίες για το ΠΑΚΕΠΕ: https://www.ucy.ac.cy/pakepe/